Kortyzol – jak hormon stresu wpływa na nasze życie?

Opublikowano przez

Kortyzol, zwany potocznie hormonem stresu, to jedna z najważniejszych substancji wytwarzanych przez nasz organizm. Produkowany w korze nadnerczy, odgrywa kluczową rolę w regulacji wielu procesów – od reakcji na stres, przez metabolizm, aż po funkcjonowanie układu odpornościowego. Choć w małych dawkach i przy prawidłowym poziomie jest niezbędny do życia, jego nadmiar lub niedobór mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych.

Rola kortyzolu w organizmie

Kortyzol działa jak regulator i strażnik naszego funkcjonowania. Jego główne zadania to:

  • mobilizowanie energii w sytuacjach stresowych (podnosi poziom glukozy we krwi),

  • wspieranie metabolizmu tłuszczów, białek i węglowodanów,

  • kontrola odpowiedzi immunologicznej,

  • regulacja ciśnienia tętniczego i pracy serca,

  • udział w procesie zasypiania i budzenia się (kortyzol osiąga najwyższy poziom rano, a najniższy wieczorem).

Problem zaczyna się wtedy, gdy kortyzolu jest za dużo lub za mało, a ten delikatny mechanizm przestaje działać prawidłowo.

Kortyzol a stres

Kortyzol wydziela się w odpowiedzi na sytuacje stresowe – zarówno nagłe (np. wypadek, egzamin), jak i przewlekłe (długotrwała praca pod presją, problemy osobiste). Krótkotrwały wzrost poziomu tego hormonu mobilizuje organizm do działania – zwiększa czujność, poprawia koncentrację i dostarcza energii. Jednak jego długotrwałe podwyższenie staje się niebezpieczne. Przewlekły stres prowadzi do zaburzeń metabolicznych, problemów ze snem, spadku odporności, a nawet do rozwoju chorób cywilizacyjnych.

„Brzuch kortyzolowy” – efekt przewlekłego stresu

Jednym z charakterystycznych skutków nadmiaru kortyzolu jest tzw. brzuch kortyzolowy. Osoby żyjące w ciągłym napięciu często zauważają odkładanie się tkanki tłuszczowej w okolicy brzucha, nawet jeśli nie zmieniły diety ani poziomu aktywności fizycznej. Kortyzol sprzyja magazynowaniu tłuszczu właśnie w tej części ciała, a także wpływa na wzrost apetytu i chęć sięgania po kaloryczne, słodkie produkty. Taki typ otyłości jest szczególnie groźny, ponieważ wiąże się z wyższym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych, insulinooporności i cukrzycy typu 2.

Choroby związane z zaburzeniami kortyzolu

Nieprawidłowy poziom kortyzolu nie ogranicza się do problemów z sylwetką czy snem – może świadczyć o poważnych chorobach:

  • Zespół Cushinga – nadmiar kortyzolu (spowodowany guzem nadnerczy lub przysadki) prowadzi do otyłości centralnej, nadciśnienia, rozstępów na skórze i osłabienia mięśni.

  • Choroba Addisona – niedobór kortyzolu wynikający z niewydolności kory nadnerczy. Objawia się osłabieniem, spadkiem masy ciała, przebarwieniami skóry i niskim ciśnieniem krwi.

  • Depresja i zaburzenia lękowe – przewlekle podwyższony poziom kortyzolu zaburza równowagę neuroprzekaźników w mózgu, przyczyniając się do pogorszenia nastroju.

  • Cukrzyca typu 2 i insulinooporność – nadmiar kortyzolu zwiększa poziom glukozy we krwi i obciąża trzustkę.

  • Nadciśnienie tętnicze – kortyzol podnosi ciśnienie krwi, co przy jego przewlekłym nadmiarze prowadzi do utrwalenia choroby.

Jak sprawdzić poziom kortyzolu?

Aby ocenić, czy kortyzol funkcjonuje prawidłowo, wykonuje się:

  • badanie krwi – zwykle rano i wieczorem, aby sprawdzić rytm dobowy,

  • badanie kortyzolu w ślinie – stosowane przy diagnostyce zespołu Cushinga,

  • dobowa zbiórka moczu – pozwala ocenić całkowitą ilość wydzielonego hormonu,

  • test hamowania deksametazonem – pomaga wykryć nadprodukcję kortyzolu.

Warto pamiętać, że wynik badania należy interpretować w kontekście objawów i stanu klinicznego pacjenta.

Do jakiego lekarza się udać?

Pierwszym specjalistą, do którego należy się zgłosić w przypadku podejrzenia problemów z kortyzolem, jest endokrynolog. To lekarz zajmujący się chorobami układu hormonalnego, w tym nadnerczy i przysadki mózgowej. W razie potrzeby endokrynolog może zlecić dalsze badania obrazowe (np. rezonans magnetyczny, tomografię) w celu wykrycia guzów lub innych nieprawidłowości. Współpraca z dietetykiem, psychologiem czy internistą często bywa niezbędna, aby kompleksowo zadbać o zdrowie.

Jak dbać o prawidłowy poziom kortyzolu?

Choć zaburzenia hormonalne wymagają diagnozy lekarskiej, istnieją też codzienne nawyki, które wspierają utrzymanie równowagi:

  • regularny sen – 7–8 godzin dziennie, najlepiej o stałych porach,

  • aktywność fizyczna – umiarkowany ruch obniża poziom kortyzolu i poprawia nastrój,

  • techniki relaksacyjne – joga, medytacja, oddychanie przeponowe pomagają redukować stres,

  • zdrowa dieta – unikanie nadmiaru cukru i kofeiny, które sprzyjają wzrostowi kortyzolu,

  • planowanie i odpoczynek – równowaga między pracą a regeneracją.

Kortyzol to hormon, bez którego nie moglibyśmy funkcjonować – mobilizuje nas do działania, reguluje metabolizm i wspiera odporność. Jednak jego nadmiar lub niedobór prowadzi do poważnych zaburzeń zdrowotnych, od problemów z wagą i snem po choroby endokrynologiczne, takie jak zespół Cushinga czy choroba Addisona. Jeśli zauważasz u siebie objawy przewlekłego zmęczenia, otyłości brzusznej, zaburzeń nastroju czy skoków ciśnienia, warto wykonać badania i skonsultować się z endokrynologiem. Wczesna diagnoza i zmiana stylu życia mogą pomóc przywrócić równowagę i ochronić organizm przed skutkami „hormonu stresu”.

 

—

Artykuł sponsorowany